ترجمه و نگارش: میلاد یزدانی
تاریخچه کاغذ دیواری حکایتی طولانی است. از دیدگاهها و کاربردهای کاغذ دیواری تا روندی که تولید آن تا به امروز طی کرده است. از کاغذ دیواری گاهی به عنوان عنصر فریب و دروغ یاد شده و گاهی در داستانها و کتابها از عمق نفوذ آن در زندگی بشر سخن گفته شده است. گاهی از دیوارها آویزان بوده و پشت آن محل اختفا و پنهانسازی و گاهی با قابهای طلاکاری شده به عنوان نمادی از تجمل بر روی دیوارها قرار گرفته است.
تاریخچه کاغذ دیواری از دوران باستان تا کنون دورههای مختلفی را پشت سر گذاشته است. اما در تمام آنها یک وجه مشترک وجود دارد. چه در دوران رنسانس، چه باروک و یا ویکتوریا و چه در دوره مدرنیسم همیشه وجه زیباشناختی کاغذ دیواری مورد توجه بوده است.
در این مقاله میخوانید:
- آغاز تولید کاغذ دیواری در دوره رنسانس (قرن پانزدهم و شانزدهم)
- پیشرفت و تنوع چاپ کاغذدیواری (قرن هفدهم)
- انقلاب در طراحی و تولید کاغذدیواری در دوره باروک ( قرن هجدهم)
- کاغذدیواری و مدرنیسم ( قرن نوزدهم و بیستم)
آغاز تولید کاغذ دیواری در دوره رنسانس (قرن پانزدهم و شانزدهم)
چین تمدنی که کاغذ را 200 سال پیش از میلاد مسیح اختراع کرد احتمالا جز اولین تمدنها در استفاده از کاغذ دیواری بوده است. چینیها در آن زمان ابریشم را بر کاغذ دیواری ترجیح میدادند اما اینکه از ابریشم در خانههایشان استفاده میکردند یا کاغذ نامشخص است. پرندگان و گلها طرحهای مورد علاقهی آنها بود و طرحهای مناظر و بامبوها را به خارجیها هدیه میدادند. اگرچه صادرات کاغذ دیواری تا میانه قرن شانزدهم میلادی اتفاق نیفتاد اما اصول ساخت کاغذ از چین به خاورمیانه و مسلمانان رسید و احتمالا در قرن دوازدهم و در خلال جنگهای صلیبی دانش ساخت آن به اروپا منتقل شد.
در سال 1481، لویی یازدهم پادشاه فرانسه سفارش پنجاه رول بزرگ کاغذ دیواری با زمینه آبی که برروی آن تصاویر فرشتگان دیده میشد به نقاش معروف ژان بوردیشون (Jean Bourdichon) داد. این کاغذها قابلیت جمعآوری و حمل مجدد را داشتند.
زمان دقیق آغاز تولید و استفاده از کاغذدیواری مشخص نیست اما اگر این داستان را واقعی فرض کنیم، این احتمال وجود دارد که قرن پانزدهم میلادی شروع تولید کاغذ دیواری باشد.
فرانسه، انگلستان، اسپانیا و هلند خود را آغازگر تولید کاغذ دیواری میدانند. یکی از اولین نمونههای کاغذ دیواری درکالج مسیح دانشگاه کمبریج انگلستان یافت شد که در سال 1509 میلادی ساخته و تکمیل شده است. در آن زمان از هر دو طرف کاغذ دیواری با اهداف متفاوت استفاده میکردند. در پشت این کاغذ دیواری قسمتی از شعری درباره مرگ هنری هفتم که در سال 1509 از دنیا رفته است به چشم می خورد. این کاغذ دیواری توسط هوگو فان در خوس( Hugo Goes) ساخته شد که دارای طرحی به سبک داماسک است که با الهام از طرحهای اسلامی و بر روی زمینهای مشکی با استفاده از نقش چوبی چاپ شده است که بعدها نمونههای زیادی از این طرح در ایتالیا و اسپانیا بر روی منسوجات به چاپ رسید.
نمونههای دیگری مربوط به همان دوران در انگلستان یافت شده است که به همین دلیل آنها خود را آغازگر تولید کاغذ دیواری میدانند.
در نیمه دوم قرن شانزدهم کاغذ دومینو در فرانسه باعث پیشرفت بیش از پیش تولید کاغذ دیواری در این کشور شد. دومینو طرحهایی بود که با قطعات چوبی ساخته میشدند و در نهایت آنها را با دست رنگآمیزی میکردند.
در سال 1599 هانری چهارم در فرانسه دستور تشکیل صنفی را صادر کرد که این صنف متشکل از سازندگان و نصبکنندگان کاغذ دیواری بود. این دستور دو تاثیر مهم در صنعت کاغذ دیواری برجا گذاشت. روند چاپ و موضوع طرحهای کاغذ دیواری دچار تغییر شد. از آن پس چاپ کاغذ دیواری به سرعت توسعه یافت.
پیشرفت و تنوع چاپ کاغذ دیواری ( قرن هفدهم)
در اوایل این قرن و حدود سال 1620 کاغذ دیواری فلوک (Flocked paper) که نوعی کاغذ دیواری با یک الگوی برجسته مخمل مانند است توسط فرانسیس روین(Le Francois of Rouen ) در فرانسه تولید شد. این کاغذدیواری تلاشی برای تولید نمونهای ارزان در مقایسه با مخمل بود.
در همین قرن ژان پاپیون (Jean Papillon) در فرانسه باعث توسعه این صنعت به جایگاهی شد که امروز ما آن را به عنوان کاغذدیواری میشناسیم. وی در سال 1688 اولین کارخانه تولید کاغذدیواری را تاسیس کرد. کاغذدیواریهای طرحدار توسط پاپیون تولید شد که دارای الگو تکرار بود و میتوانست با یکدیگر تطبیق یابند. این طرحها متنوعتر از قبل و موضوع اصلی آنها شاخ و برگ و گلها بودند.
در اواخر قرن هفدهم کاغذدیواری های چینی موفقیتهای زیادی را بهدست آوردند. آنها با طرحهایی متفاوت و رنگهای عالی بسیار مورد استقبال قرار گرفتند. در پایان این قرن روشهای تولید کاغذدیواری بسیار تنوع یافته بود. چاپ لترپرس، چاپ استنسیل، چاپ نقشچوبی، فلوک و طرحهای دستی و یا ترکیبی از اینها مورد استفاده قرار میگرفتند.
انقلاب در طراحی و تولید کاغذ دیواری در دوره باروک( قرن هجدهم)
سبک Chinoiserie ( تقلیدی بود توسط هنرمندان غربی از جزئیات طرحها و ایدههای چینیها در طراحی مبلمان و وسایل دکوراتیو) در قرن هجدهم باعث تولید برخی از بهترین طرحهای کاغذدیواری شد.
کاغذدیواری که پیش از این تنها در کاخها و خانههای متمولان و درباریان استفاده میشد، مورد توجه تمامی طبقات جامعه حتی طبقه ضعیف قرار گرفت و هنرمندان و صنعتگران فرانسوی و انگلیسی باعث پیشرفت فوقالعاده این صنعت در این قرن شدند. در اواخر همین قرن بود که اولین ماشین چاپ کاغذدیواری اختراع شد.
دو نام که بیشترین تاثیر را در تاریخ کاغذ دیواری از خود باقی گذاشتهاند در همین قرن میزیستند. ژان باپتیست رولیون فرانسوی (Jean-Baptiste Reveillon) و جان باپتیست جکسون انگلیسی(John Baptist Jackson)
ژان رولیون که در پاریس زندگی میکرد از فرصت تقاضای ایجاد شده برای تزئین دیوارها استفاده کرد و سفارش طراحیهای زیبایی را به هنرمندان آن زمان برای شرکت خود داد. این کاغذها نه تنها طراحی فوقالعادهای داشتند بلکه تنوع رنگ آنها باعث شد تا سالیان زیادی این کاغذدیواریها بازتولید شوند. کاغذدیواریهای تولید رولیون دارای قابهایی از جنس طلا بودند.
او همچنین طرح Toiles de Jouy را برروی کاغذدیواری طراحی کرد. Toile معمولا با یک رنگ روی یک زمینه ساده چاپ میشد و طیف رنگی آن بنفش، قرمز، آبی و قهوهای بود. طرحهای اصلی آن موضوعاتی مانند چوپانی، عاشقانه و تاریخی بودند که این طرحها با تغییراتی هنوز هم طرفداران خود را دارد.
در آن سالها برند ژان رولیون با نام Papier Bleu d’Anleterre بسیار مشهور شد و استفاده از آن نشانی از تجمل به حساب میآمد. اما این موفقیتها با آغاز شورشها در پاریس ادامه نیافت. یکی از نخستین اعتراضها در کارخانه رولیون اتفاق افتاد (بعدها به شورش رولیون مشهور شد) و این آغاز انقلاب فرانسه بود.
اما در انگلستان جان باپتیست جکسون که خود مخترع چاپ کاغذدیواری به روش کیاروسکورو بود، کاغذ دیواریهایی با طرح برجسته و با موضوع مناظر و تندیس ها در طیف رنگی گسترده تولید و عرضه کرد که برای آنها جوهرهای جدید مبتنی بر روغن را ساخته بود. او یکی از بزرگترین طراحان آن زمان در انگلستان بود و الهام بخش بسیاری دیگر قرار گرفت و باعث توسعه صنعت کاغذدیواری در انگلستان شد.
در همین زمان حکومت وقت انگلستان که استقبال و پیشرفت این صنعت تازه را میدید تصمیم به وضع مالیات بر کاغذدیواری گرفت. این تصمیم باعث عقبافتادگی این صنعت از فرانسه تا سالیان طولانی شد.
در نیمه دوم قرن هجدهم تجارت به شکل گستردههای افزایش یافت و صنعت کاغذدیواری رونق بیشتری گرفت. کارخانهها و کارگاههای چینی برای ساخت کاغذدیواری با چاپهای نقش چوبی برای تامین تقاضای رو به افزایش اروپا گسترش یافتند.
دو اتفاق مهم در این زمان رخ داد که باعث رونق و استفاده روزافزون از کاغذدیواری شد. کاغذدیواری که تا آن زمان در قابهای چوبی و یا بوم برروی دیوارها قرار میگرفتند، مستقیما بر روی دیوار نصب شد. این اولین اتفاق مهم بود. دومین اتفاق توسعه رنگهای نامحلول بود که باعث شد کارخانههای فرانسوی از چندین رنگ به صورت همزمان برروی یک کاغذدیواری بدون خراب شدن آن استفاده کنند. و همچنین نیکلاس لوئیز رابرت ماشینی اختراع کرد که کارخانهها میتوانستند کاغذدیواری را به صورت رول تولید کنند.
صحنههای جنگ و طرحهای گوتیک و روکو را می توان از نمونههای برجسته و درخشان همین دوران نام برد.
اما در آنسوی دنیا و در آمریکا واردات گسترده کاغذدیواری آغاز شده بود. آنها بیشتر به طرحهای چاپی آراسته و شیک متمایل بودند. ظرافتهای کاغذدیواری برای آمریکاییها بسیار تازگی داشت. کارخانههای آمریکایی برای بومیسازی این صنعت با تاکید بر میهنپرستی، مردم را به خرید کاغذدیواری تولید خود تشویق میکردند. در صورتیکه رقابت بسیار سختی در مقابل کاغذدیواریهای زیبای وارداتی داشتند. جاشوا بامستید (Josiah Bumstead) اولین آمریکایی بود که بعداز سفر به اروپا تکنیکها و اطلاعات زیادی جمعآوری کرد و آنها را برای تولید کاغذدیواری بهکار گرفت.
کاغذ دیواری و مدرنیسم( قرن نوزدهم و بیستم)
با لغو مالیات در اوایل قرن نوزدهم و استفاده انبوه از روشهای متنوع چاپ در دوره ویکتوریا، انگلستان از دوران رکود خارج شد و توانست تاثیر فراوانی را در این دوره از خود باقی بگذارد. در این قرن کارخانهها در انگلستان، فرانسه، آمریکا و آلمان تنها نگرانی که داشتند سرعت تولید بود. اما از سوی دیگر تولید مکانیکی باعث افت کیفیت طراحی کاغذدیواری و بهطورکلی مبلمان منازل شد و حتی این وسایل شخصیت دیگری یافتند.
در سال 1860 ویلیام موریس (Wiliam Morris) که یکی از اثرگذارترین افراد در طراحی مدرن کاغذدیواری به حساب میآید کیفیت را دوباره به این صنعت بازگرداند. وی کارخانه Morris , Marshall , Flukner را تاسیس کرد. ویلیام موریس یک کمالگرا بود و بعضی از تولیدات کاغذدیواری او بیش از 32 بار به زیر چاپ میرفت تا طرح نهایی کامل شود. او باور داشت مهارت و تکنیک عالی در طراحی همراه با خلاقیت باعث ساخت زیباترین کاغذدیواریها میشود. همزمان ماشینها قابلیت تولید کاغذدیواریهایی با بهترین طراحی و رنگ را پیدا کردند.
طراحیهای شرکت موریس نمونهای درخشان از دوران ویکتوریایی بهشمار میآیند. شرکت موریس طرحهای پرندگان، گلها و درختان را به کاغذدیواریها بازگرداند و این باعث شد در این دوران کاغذدیواری با طرح و رنگهای شگفتانگیزی تولید شود.
در این زمان اتفاق دیگری رخ داد. شرکت موریس از آرسنیک در رنگهای خود استفاده میکرد که مرگ چند کودک در این هنگام را به آن مربوط میدانستند. در ابتدا این موضوع را رد میکرد. اما در زیر فشار افکارعمومی پذیرفت و از آن پس موریس کاغذدیواریهایی تولید کرد که بدون آرسنیک تبلیغ میشدند.
قرن بیستم همراه بود با شکوفایی مدرنیسم و موضعگیری های مختلف در مقابل هر آنچه که تا پیش از این بود. نفوذ کاغذدیواری در خانههای مردم در سراسر اروپا و آمریکا و استفاده افراطی از طرح و رنگها و همچنین تلاش ناموفق طراحان در پیشرفت طراحی کاغذدیواری باعث شد که دیوارهای لخت و برهنه باب شود.
اما این موضوع زیاد طول نکشید و کاغذدیواری دوباره راه خود را به خانهها باز کرد. بسیاری از طراحان مطرح سبک معاصر به سمت کاغذدیواری تمایل بیشتری نشان دادند و در شهرهای مختلف اروپا و آمریکا کاغذدیواریهایی با تنوع طرح و رنگ تولید شد و همچنین استانداردهای تولید کاغذدیواری رشد چشمگیری یافتند.
امروزه با استفاده از امکانات فوقالعاده چاپ و تنوع جنس کاغذدیواری ( ونیل، بافته نشده، کاغذ سنتی و پارچه)، کاغذدیواری به یکی از اصلیترین عناصر طراحی داخلی تبدیل شده است.
درباره انواع روشهای چاپ کاغذدیواری بیشتر بدانید
کیفیت بالا کاغذدیواریهای تولیدی در اروپا و آمریکا و توجه به استانداردهای زیستمحیطی که مستقیما با سلامت محیط زندگی سروکار دارند، دغدغه جنس و مرغوبیت کاغذدیواری را رفع کرده و معیار اصلی انتخاب را به طراحی آن تغییر داده است.
بسیاری از سبکهای مختلف هنری از جمله هنر نو(Art Nouveau)، هنر تزئینی(Art Deco)، جنبش هنری باوهاوس(Bauhaus)، هنر همگانی(Pop Art)، هنر دیدمانی(Op Art)در طراحی کاغذدیواریهای مدرن تبلور یافتهاند.
منتشر شده در 27 آبان 1399، به روزرسانی شده در 9 تیر 1400